Μέρος Β'
Ἀπαντώντας στίς αἰτιάσεις τοῦ ἀρθρογράφου τοῦ Περιοδικοῦ Focus Michael Klonovsky, πρός στιγμήν εἴμαστε ἀναγκασμένοι νά κατεβοῦμε στό ἐπίπεδό του, προκειμένου νά καταστήσουμε φανερή τήν ποιότητα τῶν πολιτιστικῶν του κριτηρίων.
Τό πολιτιστικό του ἐπίπεδο προθυμοποιήθηκε νά μᾶς τό γνωστοποιήσει ὁ ἴδιος σέ πολλά σημεῖα, ἰδιαιτέρως ὅμως μέ τό νά συμπεριλάβει στά δημιουργικά στοιχεῖα τοῦ πολιτισμοῦ τίς ἐπιδόσεις στή μόδα, στό design (σχεδιασμό) τῶν μοντέρνων ἐνδυμάτων καί τήν κουζίνα. Στοιχεῖα στά ὁποῖα διαπιστώνει παντελή ἀπουσία τῆς σύγχρονης Ἑλλάδας.
Καί γιά μέν τό ντιζάιν, εἶναι θλιβερό ὅτι ἕνα προϊόν ἐξευτελιστικῆς ὑποκουλτούρας τολμάει καί τό συμπεριλαμβάνει στά στοιχεῖα τοῦ πολιτισμοῦ καί μάλιστα μέ ἀναφορά στή χώρα πού, ἀπό τήν ἀρχαία ἐποχή καί σ᾽ ὅλη τή διάρκεια τῆς Ἱστορίας της, βασικό κριτήριο τῆς δημιουργικότητάς της εἶχε τό «φιλοκαλοῦμεν μετ᾽ εὐτελείας».
Γιά τήν κουζίνα πάλι, ἐκτός ἀπό τό ψάρι τοῦ Ἀρχέστρατου στή Ρόδο, γιά τό ὁποῖο κάνει λόγο, μήπως ἔτυχε νά ἀκούσει ποτέ καί γιά τόν μέλανα ζωμό; Καί λοιπόν, τί νομίζει; Θεωρεῖ πώς ἦταν ποτέ δυνατόν νά ὑπάρξουν Θερμοπύλες μέ καλοζωισμένους καλοφαγάδες ἑστιατορίων μέ ἀστέρια Michelin; Ἂς χαίρονται οἱ συντοπίτες του τά λαμπρά αὐτά πολιτιστικά τους στοιχεῖα. Ἡ Ἑλλάδα δέν θά θελήσει νά τούς τά διεκδικήσει ποτέ. Τέτοιου βαθμοῦ πνευματική ἀναπηρία δέν τήν ἔχει χτυπήσει μέχρι σήμερα καί ἐλπίζουμε νά μή τῆς συμβεῖ καί στό μέλλον τέτοια συμφορά.
Τό μέγεθος ὅμως τῆς πολιτιστικῆς ἀνεπάρκειας τοῦ ἀρθρογράφου γίνεται ἀκόμη πιό φανερό ἀπό τή νηπιώδη ἐπιλογή του νά μήν ἀρκεσθεῖ νά ἀσελγήσει πάνω στό ἐπιβουλευόμενο σῶμα τῆς σύγχρονης Ἑλλάδας, ἀλλά νά συμπεριλάβει στήν ἀπαξιωτική κριτική του 2.000 χρόνια τῆς Ἱστορίας της. Πού σημαίνει ἀναμφιβόλως ὅτι θεωρεῖ περίοδο παρακμῆς τή λεγόμενη βυζαντινή περίοδο τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Μιά περίοδο δηλαδή, κατά τήν ὁποία τό Ἑλληνικό πνεῦμα ἐξεδήλωσε τή μέγιστη δημιουργικότητά του. Ἄν ὁ ἀρθρογράφος τοῦ Focus εἶχε ζήσει στόν 19ο αἰώνα, τότε πού ὁ συντοπίτης του Φρήντριχ Φίσσερ χαρακτήριζε ὡς «μούμιες» τίς μορφές τῆς βυζαντινῆς ἁγιογραφίας, θά ἦταν κάπως δικαιολογημένος νά συγκαταλέγει σέ περίοδο παρακμῆς τόν βυζαντινό Ἑλληνισμό.
Ὅμως στόν 21ο αἰώνα, μετά τήν ἀπίστευτη ἔκρηξη τῶν βυζαντινῶν μελετῶν, μετά τίς ἐκπληκτικές ἐργασίες τόσων βυζαντινολόγων, ἀνάμεσα στούς ὁποίους πλῆθος συμπατριωτῶν του, ὅπως ὁ Κρουμβάχερ καί ὁ Χάνς-Γκέοργκ Μπέκ, τό νά μιλάει κάποιος γιά παρακμή δέν εἶναι ἁπλῶς προκλητικό γιά τή νηπιώδη ἄγνοιά του, εἶναι καί δηλωτικό τοῦ στόχου τῆς ἀρθρογραφίας του, πού εἶναι ἐπιχείρηση ὠμοῦ διασυρμοῦ τῆς Ἑλλάδας. Δέν ἀποτελεῖ ὑπερβολή αὐτός ὁ τελευταῖος λόγος μας καί θά φανεῖ αὐτό ξεκάθαρα στή συνέχεια.
Διότι στόν βυζαντινό Ἑλληνισμό ἔχουμε μιά πρωτοφανή σέ ἔκταση καί βάθος δημιουργικότητα σέ ὅλους τούς χώρους τῆς ζωῆς καί τίς πτυχές τοῦ πολιτισμοῦ. Εἶναι ἡ περίοδος κατά τήν ὁποία δημιουργοῦνται νέες καί μάλιστα κορυφαῖες ἐκφραστικές μορφές στά πάντα: Στήν Ἀρχιτεκτονική, στή Ζωγραφική, στήν Ποίηση, στή Μουσική, στό Δίκαιο, στήν Πολιτική, στήν κοινωνική ὀργάνωση, στή Φιλοσοφία.
Ἄς ἐπιμείνουμε λίγο στή ζωγραφική, τίς «μούμιες» τοῦ Φίσσερ. Ὁ Klonovsky, ἄν δέν εἶδε ποτέ του κάποιον ἀπό τούς ἀναρίθμητους τόμους μελετῶν πού ἐρευνοῦν τό μυστικό βάθος καί τήν ἀσύλληπτη καλλιτεχνική δύναμη τῶν βυζαντινῶν εἰκόνων, τουλάχιστον δέν ἄκουσε ποτέ ὅτι τόσοι ξένοι καί οἱ ἴδιοι οἱ «τίμιοι» συμπατριῶτες του ἔχουν ρημάξει ὅλα τά ἐρημοκκλήσια τῆς Ἑλλάδας καί πωλοῦν σέ ἀστρονομικές τιμές τίς εἰκόνες πού ἀφαιροῦν ἀπό αὐτά; Τί κλέβουν; Ἔργα παρακμῆς; Ποιός πίνακας τῆς δυτικῆς νατουραλιστικῆς ἢ ὅποιου ἄλλου εἴδους ζωγραφικῆς μπορεῖ νά συγκριθεῖ π.χ. μέ τήν εἰκόνα τῆς Ἀναστάσεως τῆς Μονῆς τῆς Χώρας στήν Κωνσταντινούπολη, μέ τίς τοιχογραφίες τοῦ Θεοφάνη, τοῦ Πανσέληνου, τοῦ Μιχαήλ Ἀστραπᾶ;
Ἄς σημειώσουμε κάτι καί γιά τήν Ἀρχιτεκτονική τοῦ Βυζαντίου. Ὁ ἀρθρογράφος καταδέχεται νά κάνει κάποια ἐπαινετική ἀναφορά στήν Ἁγιά-Σοφιά, ὅμως δέν κατάφερε νά θέσει παράλληλα ἕνα καίριο ἐρώτημα στόν ἑαυτό του: Πῶς δηλαδή εἶναι δυνατόν τό τελειότερο ἀρχιτεκτόνημα τοῦ κόσμου νά εἶναι προϊόν περιόδου παρακμῆς;
Εἶναι ὅμως μόνο ἡ Ἁγιά-Σοφιά; Τά μοναδικά ἀρχιτεκτονήματα τοῦ 11ου αἰώνα, ἡ Ὀμορφοκκλησιά, ἡ Καπνικαρέα, ὁ ὅσιος Λουκᾶς, ἡ Καισαριανή... καί τόσα ἄλλα, ἔργα ἀσύλληπτης ὀμορφιᾶς καί ἐκφραστικότατης ἀποτύπωσης τοῦ θεϊκοῦ μυστηρίου – θαύματα τέχνης! – εἶναι καί αὐτά ἔργα παρακμῆς;
Αὐτῆς ὅμως, τῆς βυζαντινῆς δηλαδή περιόδου τοῦ Ἑλληνισμοῦ, γέννημα εἶναι καί τό κορυφαῖο εἶδος μουσικῆς, ἡ λεγόμενη βυζαντινή μουσική, πού εἶναι ἡ μουσική τῶν ἀγγέλων ἐπί τῆς γῆς καί ἡ ὁποία ἀδόμενη π.χ. ἀπό τόν ὅσιο Ἰωάννη τόν Κουκουζέλη, ἔκανε καί τά ἴδια τά ζῶα νά λησμονοῦν τήν τροφή τους καί νά μένουν ἀκίνητα, ἀκούγοντας καί κοιτάζοντάς τον ἐκστατικά.
Ἀντίστοιχα στήν ἴδια περίοδο ἡ ποίηση γνώρισε ἐκρηκτική δημιουργικότητα. Εἶναι μάλιστα ἡ μοναδική ποίηση πού ἄδεται μέχρι σήμερα ἀκόμη, καί ἄδεται ἀκριβῶς ὅπως τότε πού πρωτοδημιουργήθηκε! Μεγαλειώδεις συλλήψεις πού συναρπάζουν ἐπί αἰῶνες τούς πάντες: «Χέρσον ἀβυσσοτόκον πέδον ἥλιος ἐπεπόλευσε ποτέ...», «Ἡ ζωή ἐν Τάφῳ...», «Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται», «Σέ τόν ἀναβαλλόμενον…», «Ξενίας δεσποτικῆς…», τό ἐκπληκτικό τροπάριο τῆς Κασσιανῆς «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις…», τό Χερουβικό τοῦ Μεγάλου Σαββάτου «Σιγησάτω πᾶσα σάρξ βροτεία…», τά ἀριστουργήματα τοῦ Ρωμανοῦ τοῦ μελωδοῦ καί τόσα ἄλλα... πού ὁδήγησαν τήν ποιητική δημιουργία στά ὅριά της – θαύματα τοῦ ἀνθρώπινου νοῦ!
Τήν ἴδια ἐκείνη περίοδο λαμβάνει χώραν ἡ ἐποποιΐα τῆς θεολογίας, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τό τελειότερο εἶδος φιλοσοφίας καί εἶναι τό κορυφαῖο ἐπίτευγμα τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος. Ὅλες οἱ τιτάνιες κατακτήσεις τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς φιλοσοφίας βρίσκουν τώρα τήν κορύφωσή τους, διότι ἐπιχειροῦν καί ἐπιτυγχάνουν τό ἀκατόρθωτο: νά διατυπώσουν μέ τήν τελειότερη δυνατή ἀνθρώπινη ἀκρίβεια τό ἀνέκφραστο! Νά ὁριοθετήσουν τό μυστήριο τῶν μυστηρίων, τήν ἀλήθεια περί τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, τήν ἀλήθεια πού εἶναι σταυρός γιά τήν ἀνθρώπινη λογική: Ὁ Θεός εἶναι Ἕνας καί Τρεῖς ταυτόχρονα!
Μιά τελευταία ἀναφορά θά κάνουμε στά θέματα κοινωνικῆς ὀργάνωσης. Ἐδῶ στό Βυζάντιο φανερώνεται μοναδικό θαῦμα κοινωνικῆς πρόνοιας. Γιά πρώτη φορά στήν παγκόσμια Ἱστορία δημιουργοῦνται Νοσοκομεῖα, Πτωχοκομεῖα, Ὀρφανοτροφεῖα, τά Φιλοπονεῖα (ἕνα εἶδος σύγχρονων Κέντρων Ὑγείας ἀλλά καί φροντίδας γιά κάθε ἀνθρώπινη ἀνάγκη), αὐτά δέ σέ κάθε σχεδόν ἐνορία μέ φροντίδα τῶν ποικίλων συντεχνιῶν. Ἀλήθεια, ὁ Klonovskyδέν ἄκουσε ποτέ τίποτε γιά τή Βασιλειάδα τοῦ Μεγάλου Βασιλείου – μιά ὁλόκληρη πόλη φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων μέ πληθυσμό 30.000 ἀνθρώπων; Ἡ Κοινωνική Πρόνοια τοῦ Βυζαντίου, κύριε Klonovsky, βρίσκεται πολύ πιό μπροστά καί ἀπό τήν πλέον προοδευμένη τῆς ἐποχῆς μας. Ἕνα μόνο παράδειγμα θά κάνει ἀντιληπτό τό κορυφαῖο της ἐπίπεδο. Στό Βυζάντιο ἡ ἐπίτοκος μητέρα τύχαινε ἐξαιρετικῆς φροντίδας στά Μαιευτήρια τῶν Νοσοκομείων. Καί ὄχι μόνο δέν πλήρωνε τίποτε γιά τή νοσηλεία της, ἀλλά καί, ὅταν ἔφευγε μέ τό νεογέννητο, τήν πλήρωναν! Αὐτό τό ἐπίπεδο πότε θά τό φθάσει ἡ ἐποχή μας;
Θά κλείσουμε ἐδῶ τή βάναυση γιά τήν ἐπιγραμματικότητά της ἐλλιπέστατη ἀναφορά μας στή δημιουργικότητα τοῦ βυζαντινοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἕνα ἀκόμη ἑπόμενο ἄρθρο μας θά τό ἀφιερώσουμε στή δημιουργική προσφορά τοῦ σύγχρονου Ἑλληνισμοῦ, αὐτοῦ ἄλλωστε πού ἀποτελεῖ τό κάρφος στό βάσκανο μάτι τοῦ Focus καί τῶν συντακτῶν του!
Περιοδικό «Η ΔΡΑΣΗ ΜΑΣ», Τεύχ. 454.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου